Сильватизація оселищ лучно-степової рослинності та безхребетних у природоохоронних об’єктах Гологірського горбогір’я (природоохоронне оцінювання явища)

Ключові слова: парадигма; ботанічні пам’ятки природи; ксеромезофітні трав’яні угруповання; лісові культури сосни; спонтанне заліснення схилів; рідкісні види рослин і комах.

Анотація

В останні десятиліття в Україні переглядають парадигму абсолютної заповідності і застосовують перехід на оселищні (габітатні) засади охорони біорізноманіття. Такий підхід зумовлений тим, що застосування лише заповідного режиму для збереження раритетів флори і рідкісних рослинних угруповань не забезпечує цілковитого збереження їх первинного складу і структури. Така ситуація характерна для природоохоронних об'єктів Гологірського горбогір’я, у яких збереглися ділянки екстразональної лучно-степової рослинності як оселища рідкісних видів рослин і комах. У статті охарактеризовано природні особливості Гологір, висвітлено історію створення у регіоні природоохоронних об’єктів. Відзначено, що ботанічну пам'ятку природи державного значення «Лиса Гора і Гора Сипуха» площею 283 га було створено для охорони бучин чагарникових. Проте в офіційному описі рослинності цього об’єкта зазначено, що на степових ділянках у його межах ростуть види трав, занесені до Червоної книги України. Це посилання свідчить, що пам'ятка природи мала подвійну мету – збереження не лише бучин чагарникових, але й лучно-степової рослинності з рідкісними представниками флори і фауни України, що підтверджує значну созологічну цінність об'єкта. Поряд з цим, штучне заліснення вершини гори Лисої деревними видами – Pinus sylvestris L. та P. banksiana Lamb. й подальше спонтанне їх розселення на степові ділянки негативно позначається на збереженні трав’яної рослинності та угрупованнях безхребетних.

Аналіз наукових джерел щодо поширення сосни на Поділлі в минулому відображає розбіжність поглядів учених на її автохтонність. Вплив заліснення (сильватизації) оселищ лучно-степової рослинності та безхребетних охарактеризовано з природоохоронних позицій. Зроблено висновок, що наявність сосни в природоохоронних об'єктах Гологір не відповідає меті їх створення, а спонтанне поширення цієї породи призводить до деградації середовищ існування лучно-степової рослинності і угруповань комах, які підлягають охороні. Як наслідок – зникає цілий ксерофільний комплекс карабідофауни. Загальний аналіз трендів зміни чисельності окремих біотопічних груп денних метеликів у лучно-степових оселищах Гологір за останні 25 років показав значне зменшення частоти трапляння екотонних мезофілів, степових ксерофілів і лучних гігрофілів. Доцільно застосувати активне збереження мезоксерофітних травостоїв та угруповань безхребетних шляхом регулярного вилучення з їхніх оселищ самосіву сосни і ліщини.

Посилання

Бондаренко В. Д., Криницький Г. Т., Крамарець В. О., Музика М. Я., Попадинець І. М., Оліяр Г. І. … Чернявський М. В. (2006). Стратегія і тактика природоохоронної діяльності лісового заповідника (на прикладі природного заповідника «Медобори») / за ред. Г.Т. Криницького. Львів: Сполом. 408 с. [Bondarenko, V. D. , Krynytsky, G. T., Kramarets, V. O, Musicа, M. Ya., Popadynets, I. M, Oliyar, G. I. … Chernyavsky, M. V. (2006). Strategy and tactics of nature protection activities of the forest reserve (on the example of “Medobory” nature reserve). Lviv: Spolom] (in Ukrainian)
Бутейко О. І. (1963). Соснові субучини, їх поширення і реставрація в західних областях УРСР. Матеріали до вивчення природних ресурсів Поділля. Тернопіль-Кременець, с. 43-45. [Buteyko, O. I. (1963). Pine-beech forests, their distribution and restoration in the western regions of the USSR. Materials to the study natural resources of Podillya (pp. 43-45). Ternopil-Kremenets] (in Ukrainian)
Бутейко А. И. (1975). Сосново-буковые леса Запада Украинской ССР: автореф. ... канд. с.-х. наук: 06.093.03 / Львовский лесотехнический институт. Львов, 29 с. [Buteyko, A. I. (1975). Pine-beech forests of the West of Ukrainian SSR Abstract doctoral dissertation. Lviv Forestry Institute, Lviv, Ukraine] (in Ukrainian)
Бухало М. О. (1961). Флора і рослинність Гологір. Доповіді та повідомлення Львів. ун-ту, 9, ч. 2, 115-118. [Bukhalo, M. O. (1961). Flora and vegetation of the Holohory range. Reports and announcements of the Lviv University, 9 (2), 115-118] (in Ukrainian)
Воробьев Д. В. (1967). Методика лесотипологических исследований. Изд. 2-е., исправл. и дополн. Киев: Урожай, 383 с. [Vorobiev, D. V. (1967). Methodology for forest typological research. Edition 2., revised. and add. Kiev: Harvest] (in Russian)
Горшенин Н. М., Швыденко А. И. (1977). Лесоводство. Львов: Вища школа, 304 с. [Gorshenin, N. M., & Shvydenko, A. I. (1977). Forestry. Lvov: High school] (in Russian)
Гродзінський Д. М., Шеляг-Сосонко Ю. Р., Черевченко Т. М., Ємельянов І. Г., Собко В. Г., Лебеда А. П. (2001). Проблеми збереження та відновлення біорізноманіття в Україні. Київ: Видавничий дім «Академперіодика». 106 с. [Grodzinsky, D. M., Shelyag-Sosonko, Y. R., Cherevchenko, T. M., Yemelyanov, I. G., Sobko, V. G., & Lebeda, A. P. (2001). Problems of the biodiversity conservation and restoration in Ukraine. Kyiv: Akademperiodyka Publishing House] (in Ukrainian)
Дебринюк Ю. М. (2003). Лісокультурне районування Західного Лісостепу. Львів: Камула [Debryniuk, Iu. (2003). Forest zoning of the Western Forest-steppe of Ukraine. Lviv: Kamula] (in Ukrainian)
Директива Ради 92/43/ЄЕС від 21 травня 1992 року (2012). Про збереження природних оселищ та видів природної фауни й флори (1992). У кн.: Оселищна концепція збереження біорізноманіття: базові документи Європейського Союзу. Ред. О. О. Кагало, Б. Г. Проць. Львів: ЗУКЦ. С. 29-39. [Council Directive 92/43 / EEU of May 21, 1992 (2012). On the conservation of natural habitats and species of natural fauna and flora (1992). In O. O. Kagalo, B. G. Prots (Ed.), Habitat concept of biodiversity conservation: basic documents of EU (pp. 29-39). Lviv, ZUKC] (in Ukrainian)
Доброчаева Д. Н., Котов М. И., Прокудин Ю. Н., Барбарич А. И., Чопик В. И., Протопопова В. В. …Орнст Э. Й. (1987). Определитель высших растений Украины. Киев: Наукова думка. 548 с. [Dobrochaeva, D, N., Kotov, M. I., Prokudin, Y. N., Barbarych, A. I., Chopik, V. I., Protopopova, V. V. ...... Ornst E. Y. (1987). Keys to higher plants of Ukraine. Kiev: Scientific thought] (in Russian)
Докучаев В. В. (1883). Русский чорнозем. Отчет Вольного экономического общесчтва. С почвенной картой и 12 рисунками в тексте. Санкт-Петербург, 376 с. [Dokuchaev, V. V. (1883). Russian black soil. Report of the Free Economical Society. With the soil map and 12 figures in the text. St. Petersburg] (in Russian)
ДСТУ 4289:2004 (2005). Якість ґрунту. Методи визначання органічної речовини. Київ: Держспоживстандарт України, 18 с. [DSTU 4289:2004 (2005). Soil quality. Methods for establishing organic speech. Kyiv: Derzhspozhivstandart of Ukraine] (in Urrainian)
Дылис Н. В. (1974). Программа и методика биогеоценотических исследований. Москва: Наука. 404 с. [Dylis, I. V. (1974). Program and methodology of biogeocenotic research. Moskow: Science] (in Russian)
Загайкевич І. К. (1958). Комахи – шкідники деревних і чагарникових порід західних областей України. Київ: Вид-во АН УРСР. 134 с. [Zagaykevich, I. K. (1958). Insects – the pests of tree and shrub species in the western regions of Ukraine. Kyiv: Publishers of Academy of Sciences of the USSR] (in Ukrainian)
Кагало О. О., Круглов І. С., Данилик І. М., Проць Б. Г., Реслер І. Я., Кіш Р. Я. (2012). Біотопи (оселища) України: наукові засади їх дослідження та практичні результати інвентаризації. Методи інвентаризації оселищ і дослідження оселищної різноманітності (особливості підходів в Україні) : матеріали робочого семінару (м. Київ, 21-22 березня 2012 р.). Київ-Львів, 2012. С. 37-43. [Kagalo, O. O., Kruglov, I. S., Danylyk, I. M., Prots, B. G., Resler, I. Ya., & Kish, R. Ya. (2012). Biotopes (habitats) of Ukraine: scientific principles of research and practical results of inventory. In Methods of the habitats inventory and research of habitat diversity (features of approaches in Ukraine), 37-43. Kyiv-Lviv, Ukraine] (in Ukrainian)
Канарський Ю. (2006). Про методику обліків і розрахунку чисельності денних лускокрилих. Вісник Львівського університету. Серія біологічна, 41, 63-70. [Kanarsky, Yu. (2006). To the methods of calculation and numbers account of the butterfly population for an aims of ecological; research. Bulletin of L’viv University. Biology Series, 41, 63-70] (in Ukrainian)
Канарський Ю. В. (2007). Визначник денних метеликів західних регіонів України: Lepidoptera: Zygaenidae, Hesperioidea, Papilionoidea. Львів: Манускрипт. 112 с. [Kanarsky, Yu. (2007). Determination keys to the butterflies of the western regions of Ukraine: Lepidoptera: Zygaenidae, Hesperioidea, Papilionoidea. Lviv: Manuscript] (in Ukrainian)
Кеппен Ф. (1885). Географическое распространение хвойных дерев в Европейской России и на Кавказе. (С приложением, содержащим опыт разделения Европейской России на древеснорастительные области). Санкт-Петербург: Записки Имп. Академии наук. Приложение к т. 50, № 4. С. 634. [Keppen F. (1885) Geographical distribution of conifers in European Russia and the Caucasus. With an appendix containing the experience of dividing European Russia into forest vegetation regions. St. Petersburg: Notes of Imp. Academy of Sciences. Appendix to v. 50, N. 4, 634] (in Russian)
Ковалишин В. П. (1971). Сосна обыкновенная как быстрорастущая и перспективная порода в культурах Западного Подолья: дис. … канд. с.- х. наук. Львовский сельскохозяйственный ин-т. Львов, 305 с. [Kovalyshyn, V. P. (1971). Common Pine as a fast-growing and promising species in the cultures of West Podolia. Doctoral dissertation, Lviv Agricultural Institute, Lviv, Ukraine] (in Russian)
Корчагин А. А. (1976). Строение растительных сообществ. Полевая геоботаника. Т.5. Ленинград: Наука, Ленинградское отделение, 320 с. [Korchagin, A. A. (1976). The structure of plant communities. Field geobotany. Vol. 5. Leningrad: Science, Leningrad branch] (in Russian)
Косець М. І. (1947). Букові ліси Західного Поділля. Ботанічний журнал АН УРСР, ІV(3-4), 101-114. [Kosets, M. I. (1947). Beech forests of West Podillya. Botany magazine Academy of Sciences USSR, IV(3-4), 101-114] (in Ukrainian)
Краснитский А. М., Сошнин Г. П. (1984). Внедрение деревьев и кустарников на некосимых участках Центрально-Черноземного заповедника. Бюлл. Моск. о-ва испыт. природы. Отд. биол. Т. 89, вып. 2. С. 88-97. [Krasnitsky, A. M., & Soshnin, G. P. (1984). The introduction of trees and shrubs in the unmown parcels of Central Chernozem nature reserve. Bulletin Moscow Society of Nature Investigators. Section of Biology, 89(2), 88-97] (in Russian)
Криницький Г. Т., Попадинець І. М., Бондаренко В. Д., Крамарець В. О. (2004). Букові ліси Західного Поділля. Тернопіль: Укрмедкнига. 168 с. [Krynytsky, G. T., Popadynets, I. M., Bondarenko, V. D., & Kramarets, V. O. (2004). Beech forests of West Podillya. Ternopil: Ukrmedknyha] (in Ukrainian)
Лазорко В. (1938). Фавна хрущів Лисої гори в Золочівському повіті. Львів: Збірник Фізіогр. Комісії, 7, 3-11. [Lazorko, V. (1938). The beetle fauna of Lysa Hora IN Zolochiv county. Digest of Physiographical Comission, 7, 3-11] (in Ukrainian)
Ляска В. (2017). Лиса гора на Голих Горах. Отримано з Zbruc.eu/node/70905. [Lyaska, V. (2017). Bald mountain on the Bare Mountains. Retrieved from Zbruc.eu/node/70905] (in Ukrainian)
Морозов Г. Ф. (1926). Учение о лесе. Изд. третье. Ленинград: Гос. изд-во, 368 с. [Morozov, G. F. (1926). The doctrine of the Forest. Third ed. Leningrad: State Publishers] (in Russian)
Одноралов В. С., Давидок В. П., Божко О. П., Олещенко В. І., Федоренко А. П., Фещенко П. І., …Липа О. Л. (1986). Природно-заповідний фонд Української РСР. Реєстр-довідник заповідних об’єктів / за ред. М. А.Воїнственського. Київ, Урожай. 224 с. [Odnoralov, V. S., Davidok, V. P., Bozhko, O. P., Oleshchenko, V. I., Fedorenko, A. P., Feshchenko, P. Í., …Lipa, O. L. (1986). Nature Reserve Fund of Ukrainian SSR. Directory register of protected areas. (Ed.) M. A. Voinstvensky. Kyiv: Urozhai] (in Ukrainian)
Оселищна концепція збереження біорізноманіття: базові документи Європейського Союзу (2012). Ред. О. О.Кагало, Б. Г.Проць. Львів: ЗУКЦ. 278 с. [Habitat concept of biodiversity conservation: basic documents of the European Union (2012). O. O. Kagalo, & B. G. Prots (Eds). Lviv: ZUKC] (in Ukrainian)
Погребняк П. С. (1931). Лісорослинні умови Поділля. Праці Всесоюзн. науково-досл. ін-ту лісового госп-ва та агролісомеліорації, 10, 5-120. [Pogrebnyak, P. S. (1931). Forest vegetation conditions of Podillya. Proceedings of the Whole-Union scientific research Institute of Forestry and Agriforestry, 10, 5-120] (in Ukrainian)
Почвоведение (1975). Изд. 2-е, перераб и доп. / под ред. И. С. Кауричева. Москва: Колос. 496 с. [Soil Science (1975). 2nd edition, revised and enlarged / I. S. Kaurichev (Ed.). Moscow: Kolos] (in Russian)
П’ятківський І. (2003). Сучасний стан мережі природно-заповідного фонду та перспективи її розвитку в Тернопільській області. Роль природно-заповідних територій Західного Поділля та Юри Ойцувської у збереженні біологічного та ландшафтного різноманіття: зб. наук. праць. Гримайлів. С. 87-94. [Pyatkivsky, I. (2003). A present state of the protected areas network and perspectives of its development in Ternopil’ region. Role of protected areas of West Podillia and Jura Ojcowska in the biological and landscape diversity conservation: scientific works collection. Hrymailiv, 97-94] (in Ukrainian)
Рідкісні та зникаючі види тварин Львівської області (2013). Ред. А.-Т. В. Башта, Ю. В. Канарський, М. П. Козловський. Львів: Ліга-Прес. 224 с. [Rare and threatened animal species of the L’viv region (2013). Bashta, A.-T., Yu. Kanarsky, M. Kozlovsky (Eds). Lviv, Ukraine: Liga-Press] (in Ukrainian)
Самарин В. Ф. (1982). Об устойчивости степных фитоценозов в условиях заповедности. Охрана растительных сообществ редких и находящихся под угрозой исчезновения экосистем: материалы I Всесоюз. конф. по охране редких растительных сообществ (Москва, 19 октября – 2 ноября 1981 г.). Москва, 1982. C. 61-63. [Samarin, V. F. (1982). On the resistance of steppe phytocenoses in the conservation conditions. Protection of plant communities of the rare and tendangered ecosystems: рroceedings of the I All-Union conf. on the protection of rare plant communities. Moscow, 61-63] (in Russian)
Семенова-Тян-Шанская А. М.(1982). Режим охраны травяных растительных сообществ. Охрана растительных сообществ редких и находящихся под угрозой исчезновения экосистем: материалы I Всесоюз. конф. по охране редких растительных сообществ (Москва, 19 октября - 2 ноября 1981 г). Москва, 1982. C. 29-30. [Semenova-Tyan-Shanskaya, A. M. (1982). Protection regime for the grassland plant communities. Protection of plant communities of the rare and endangered ecosystems: рroceedings of the I All-Union conf. on the protection of rare plant communities. Moscow, 29-30] (in Russian)
Ткаченко В. С. (2004). Фітоценотичний моніторинг резерватних сукцесій в Українському степовому природному заповіднику. Київ: Фітосоціоцентр. 184 с. [Tkachenko, V. S. (2004). Phytocoenotic monitoring of reservation successions in the Ukrainian steppe nature reserve. Kyiv: Phytosociocenter] (in Ukrainian)
Фасулати К. К. (1971). Полевое изучение назкемных беспозвоночных. Москва: Высшая школа. 424 с. [Fasulati, K. K. (1971). The field studies of terrestrial invertebrates. Moscow: High school] (in Russian)
Штильмарк Ф. Р. (1981). Принципы заповедности (теоретические, правовые и практические аспекты). Географическое размещение заповедников в РСФСР и организация их деятельности: сборник научн. трудов. Москва: ЦНИЛ Главохоты РСФСР. С. 60-76. [Shtilmark, F. R. (1981). Principles of the nature conservation (theoretical, legal and practical aspects). Geographical location of the nature reserves in the RSFSR and organization of their activities. Collection of scientific. works. Moscow: Glavokhota Central Scientific Research Laboratory of the RSFSR. рр. 60-76] (in Russian)
Штильмарк Ф. Р. (1985). Определение и смысл заповедности. Организация заповедного дела. Алма-Ата: Кайнар. С. 35-36. [Shtilmark, F. R. (1985). Definition and sense of the nature conservation. In Organization of the nature reserve management (pp. 35-36). Alma-Ata: Kainar] (in Russian)
Ященко П. Т. (2010). Активна охорона фітосистем – становлення концепції і результати застосування у природоохоронних об’єктах. Природно-заповідний фонд України – минуле, сьогодення, майбутнє: матеріали міжнар. наук.-практ. конф., присвяченої 20-річчю природного заповідника «Медобори» (смт. Гримайлів, 26-28 травня 2010 р.). Тернопіль: Підручники і посібники. С. 108-113. [Yashchenko, P. T. (2010). Active protection of phytosystems – formation of the concept and results of its application in the nature protected areas. Nature Reserve Fund of Ukraine – Past, Present, Future, 108-113. Ternopil, Ukraine: Textbooks and manuals] (in Ukrainian)
Davies, C. E., Moss, D., & O’Hill, M. (2004). EUNIS habitat classification revised 2004. Europaean Environment Agency. European Topic Centre on Nature Protection and Biodiversity. Retrieved from http://eunis.eea.europa.cu/upload/EUNIS_2004_report.pdf.
Freude, H., Harde K.-W., Lohse G. A., & Klausnitzer B. (2004). Die Käfer Mitteleuropas. Band 2. Adephaga 1. Carabidae (Laufkäfer). 2. (erweiterte) Auflage. Spectrum, Heidelberg [Freude, H., Harde K.-W., Lohse G. A., & Klausnitzer B. (2004). The beetles of Central Europe. Volume 2. Adephaga 1. Carabidae (ground beetles). 2nd (extended) edition. Spectrum, Heidelberg] (in Germany)
Gaewski W. (1937). Elementy flory polskiego Podola. Warszawa. Planta Polonica, 5. 211 s. [Gaewski, W. (1937). Elements of the flora of Polish Podolia. Warsaw. Planta Polonica, 5] (in Polish)
Hirschler J., Romaniszyn J. (1909) Motyle większe z okolic Lwowa. Spr. Kom. Fiz. P.A.U., 43, 80-151. [Hirschler, J., & Romaniszyn, J. (1909). Butterflies and larger moths from the vicinity of Lviv. Proceedings of Physiographical Comission P.A.U., 43, 80-151] (in Polish)
Hołowkiewicz E. (1890). Las na Podolu. Sylwan, 8. S. 2-11. [Hołowkiewicz, E. (1890). Forest in the Podolia. Sylvan, 8, 2-11] (in Polish)
Kaminski R. (1935). Kilka uwag o gospodarce leśnej na terenie Województwa Tarnopolskiego. Sylwan, 53 (4), 159-174. [Kaminski, R. (1935). A few remarks on forest management in the Tarnopol Province. Sylwan, 53 (4), 159-174] (in Polish)
Koczwara W. (1925). Granice florystyczne Podola. Kosmos, 50, 1285-1322. [Koczwara, W. (1925). Floristic boundaries of the Podolia. Kosmos, 50, 1285-1322] (in Polish)
Koczwara W. (1928). Z badan pylkowych nad torfowiskani Podola. Kosmos, A, 53, 109-120. [Koczwara, W. (1928). From the pollen research upon the peat bogs of Podolia. Kosmos, A, 53, 109-120] (in Polish)
Kudrna O., Pennerstorfer J. & Lux K. (2015). Distribution Atlas of European Butterflies and Skippers. Schwanfeld: Wissenschaftlicher Verlag Peks i K.
Kuntze R. (1932). Wyniki badan nad fauna Chrząszczy Podola w latach 1930/32. Kosmos, 57(1-4), 257-265. [Kuntze, R. (1932). The results of research upon the fauna of Podolian beetles in 1930/32. Kosmos, 57(1-4), 257-265] (in Polish)
Kuntze R. (1936). Charakterystyka faunistyczna Łysej Góry pod Lackiem w powiecie złoczowskim. Prace Komisji dla badań krawędzi Podola Nr.7. Kosmos, A, 61. S. 109-136. [Kuntze, R. (1936). Faunistical characteristics of the Lysa Gora site about Lackie in Zloczow county. Works of the Comission of investigations on the Podolian escarp No 7. Kosmos, A, 61, 109-136] (in Polish)
Lóbl, I., & Smetana A. (2003). Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 1. Archostemata – Myxophaga – Adephaga. Apollo Books, Stenstrup
Łomnicki M. (1890). Fauna Lwowa i okolicy.1. Chrząszcze (Coleoptera). Cz. 1. Sprawozdanie Komisyi Fizyjograficznej, Kraków, 25, 141-217. [Łomnicki, M. (1890). Fauna of Lwow and vicinity. I. Beetles (Coleoptera). Pt. I. Proceedings of Physiographical Comission, Krakow, 25, 141-217] (in Polish)
Miklaszewski J. (1928). Lasy i lesnictwo w Polsce. Warszawа. 629 s. [Miklaszewski, J. (1928). Forests and forestry in Poland. Warsaw] (in Polish)
Paczoski J. (1913). Wycieczka botaniczna na Podolie. Kosmos, A, 38, 1184-1220. [Paczoski, J. (1913). A botanical journey into Podolia. Kosmos, A, 38, 1184-1220] (in Polish)
Raciborski M. (1911). O sosnie (Pinus sуlvestris L.) w Polsce. Kosmos, 36, 321-329. [Raciborski, M. (1911). About Commom Pine (Pinus sуlvestris L.) in Poland. Kosmos, 36, 321-329] (in Polish)
Romaniszyn J., Schiller F. (1929). Fauna motyli Polski (Fauna Lepidoptera Poloniae). T.1. Prace monograficzne Kom. fiziogr. PAU. T. 6. Krakow. 552 s. [Romaniszyn, J., & Schiller, F. (1929). The Lepidoptera fauna of Poland (Fauna Lepidoptera Poloniae). The monographs of Kom. fiziogr. PAU. Vol. 6. Krakow] (in Polish)
Sokolowski St. (1901). Z lasow podolskich. Sylwan, 18, 1-11; 39-47. [Sokolowski, St. (1901). From the Podolian forests. Sylwan, 18, 1-11; 39-47] (in Poland)
Strzelecki H. (1894). O przyrodzonem rozsiedleniu drzew lesnych w Galicji. Sylwan, 12. S. 295-306. [Strzelecki, H. (1894). About the natural distribution of forest trees in Galicia. Sylwan, 12, 295-306] (in Polish)
Szafer W. (1910). Geobotaniczne stosunki Miodoborow galicyjskich. Rozpr. wydz. mat.- przyrodn. Pol. Akad. Um. Krakow, 50, 163-172. [Szafer, W. (1910). Geobotanical relations of Galician Miodoborow. Proceedings of the mathematics-natural sciences department, Polish Academy of Sciences. Krakow, 50, 163-172] (in Polish)
Szafer W. (1935). Las i step na Zachodnim Podоlu. Rozpr. wydzialu mat.-przyrodn Pol. Akad. Um. Krakow. 71, B.2, 1-123. [Szafer, W. (1935). Forest and steppe in West Podolia. Proceedings of the mathematics-natural sciences department, Polish Academy of Sciences, Krakow, 71, B. 2, 1-123] (in Polish)
Wierdak Z. (1925). O rozsiedleniu niektorych naszych drzew i krzewow. Sylwan, B.42, 245-260. [Wierdak, Z. (1925). About the distribution of some our trees and shrubs. Sylwan, B.42, 245-260] (in Polish)
Wierdak Z. (1927). O kresowych stanowiskach naszych drzew. Sylwan, 45(2), 103-1145. [Wierdak, Z. (1927). About the positions of our trees in the borderlands. Sylwan, 45 (2), 103-145] (in Polish)
Zajączkowski M. (1936). O poludniowej granicy zasięgu sosny pospolitej w Polsce i o występowaniu reliktowej sosny w Karpatach Polskich. Krakow, PAU. 52 s. [Zajaczkowski, M. (1936). About the southern border of Common pine's range in Poland and the occurrence of relict pine in the Polish Carpathians. Krakow: Polish Academy of Sciences] (in Polish)
Zapałowicz H. (1906-1911). Krzytyczny przegląd roślinności Galicji. Conspectus florae Galicie criticus. Rozpr.Wydz. mat.- przyrod. Pol. Acad. Um. Krakow. T.1-3. 296 s; 311 s.; 246 s. [Zapalowicz, H. (1906-1911). Critical overview of vegetation of the Galizia. Conspectus florae Galicie criticus. Proceedings of the mathematics-natural Sciences department, Polish Academy of Sciences, Vol. 1-3. 296 p; 311 p.; 246 p.] (in Polish).
Опубліковано
2021-06-10
Розділ
БІОЛОГІЧНІ АСПЕКТИ РОСЛИННИХ УГРУПОВАНЬ